Dünyanın İlk Atlası: KLAUDIOS PTOLEMAIOS

Bu hafta dünyanın ilk atlası olarak bilinen Klaudios Ptolemaios atlası hakkında konuşacağız. Klaudios Ptolemaios İskenderiyeli Yunan bir astronom, coğrafyacı ve matematikçidir. Döneminin en ünlü bilim adamlarından biri olarak bilinir.

 “Coğrafyanın El Kitabı” olarak bilinen Klaudios Ptolemaios atlası, 2018’de tıpkı basımı ile bizlerle buluştu. Kitabın basın toplantısı İstanbul Teknik Üniversitesi’nde (İTÜ) düzenlendi. Basın toplantısında İTÜ rektörü Prof. Dr. Mehmet Karaca, Öğretim Üyesi Celal Şengör; bu atlasın ne kadar önemli olduğunu ve tarihi sürecini anlattı. 

Şengör, kitabın 1464’te Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul yağmalanırken kitapları kendisine ayırttığını ve Osmanlıca yazılımından Türkçe’ ye çevrildiğini belirtti. Dönemin yüksek rütbeli bir memuru olan Amirutrez’e bir dünya haritası yaptırmak istemiş. Bu harita yapılırken de bu atlasa ulaşılmış. Basın toplantısında Şengör,"Bu harita yapılırken de bu kitap ele geçiyor. Fatih hayran oluyor buna. Fakat Fatih öldükten sonra kitap çok ihmal edilmiş. Hatta bunu restore eden Prof. Fuchs'un ifadesine göre bir sene Topkapı Sarayı zindanlarında suyun içinde kalmış." diye bilgi verdi.

Bu kitabın aynı zamanda Mustafa Kemal Atatürk’ün de önemsediği bir kitap haline gelmesini şöyle anlatıyor Şengör, "Adolf Deissman, Halil Ethem'e restore edilmesi gerektiğini söylüyor. Halil Ethem de 'Restore edelim de izin almak lazım' diyor. Atatürk'e diyorlar ki 'Paşam böyle bir kitap bulundu. Zat-ı alinize arz etmek üzere getireceğiz.' Atatürk, 'Sakın yerinden kımıldatmayın kitabı. Ben geliyorum.' diyor." Böylece kitap 1929’da tekrar ortaya çıkıyor. 

Kitap daha sonra700 yıl Topkapı Sarayı’nda kalıyor ve günümüzdeki halini tıpkı basımı Boyut Yayıncılık tarafında 2 ciltlik bir şekilde elde ediyor.

1.Cilt: 

KLAUDIOS PTOLEMAIOS

Faksimile/GeographikeHyphegesis/Tıpkıbasım

2. Cilt

ALFRED STÜCKELBERGER

FLORIAN MITTENHUBER

ROBERT FUCHS

1927-1929 ve 2003-2011 restorasyon öyküleri/ Araştırma Raporu

Klaudios Ptolemaios Kimdir?

Bu ismi daha önce Batlamyus olarak da duymuş olabilirsiniz. Geç İskenderiye döneminde yaşamış ve hayatı boyunca oldukça önemli eserler vermiş olan Batlamyus, ünlü bir matematikçi, coğrafyacı ve astronomdur. MS 85 tarihinde doğduğu ve İskenderiye’de yaşadığı bilinmektedir.

Astronomi, matematik, güneş saati, coğrafya, müzik ve optik alanlarında çalışan, bu alanda önemli çalışmalara imza atan Batlamyus’un en bilinen iki eseri Almagest ve Coğrafya Atlası’dır.

Yukarıda detaylarına değindiğimiz Coğrafya Atlası, Kristof Kolomb’a kadar tüm coğrafyacılar tarafından bir başvuru kılavuzu olarak kullanılsa da, sonradan anlaşıldığı üzere birçok hatalar ve eksiklikler ile doludur. Örneğin Batlamyus bu atlasta başlangıç meridyenini doğru belirleyemediği için verdiği koordinatlar da hatalıdır. İklim ve fiziki coğrafya gibi konulara da atlasında hiç yer vermeyen Batlamyus, büyüklükler konusunda da bazı yanlış tahminlerde bulunmuştur. Ancak Kristof Kolomb’un atlasta yer alan bu hatalı koordinatlardan cesaret alarak Batı’ya gittiği ve bu sayede Kuzey Amerika’ya ulaştığı söylenir.

Bir diğer önemli eseri de, Arapların “Kitab-al Macisti” adıyla çevirdiği “Mathematike Sintaksis”tir. Bu eser daha sonra Arapçadan Latinceye “Almagest” adıyla çevrildiğinden, tüm Batı dünyasında da bu isimle tanınmaktadır. Peki bu kitabı bu kadar önemli yapan nedir derseniz, ona da kısaca değinelim. Batlamyus Almagest’te dünya sistemi, düzlem ve trigonometri üzerinde çalışmış ve günlük hareketlerle ilgili olguları hesaplamıştır. Copernicus’un güneş merkezli modeline kadar Batı ve İslam dünyası, Batlamyus’un dünya merkezli bir güneş sistemi modelini geçerli kabul etmiştir.

On üç kitaptan oluşan Almagest’te küresel trigonometri, güneşin ve ayın hareketleri, gezegenlerin kavuşumları, güneş ve ay tutulmaları gibi konular incelenmiştir. Beş kitaba yaydığı devingen yıldızların, yani gezegenlerin hareketleri bölümleri ise yapıtın en özgün kısmı olarak kabul edilir.

Dünyanın ilk atlasından sonra, kapsamlı bir tarih atlası ile daha tanıştırmak istiyoruz sizi: En Kapsamlı Tarih Atlası: Adam Hart – Davis